پلاسکو

ساختمان پلاسکو، ساختمانی در ضلع شرقی چهارراه استانبول، تهران بود. از این ساختمان هفده طبقه به عنوان اولین ساختمان مرتفع و مدرن ایران یاد می‌شد. ساختمان پلاسکو که در سال 1339 ساخته شده بود پس از پنجاه و شش سال، در 30 دی 1395 طبقات 8 و 9 این ساختمان از صبح آتش گرفت و پس از ساعت‌ها آتش‌سوزی کل ساختمان فرو ریخت. ساختمان پلاسکو توسط حبیب‌الله القانیان رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگترین کارخانجات صنایع پلاستیک‌سازی ایران ساخته شد. گفته می‌شد که آیت‌الله طالقانی با ساخته شدن ساختمان پلاسکو توسط یهودیان ایرانی، ابزار مخالفت و نارضایتی کرده بود. پس از انقلاب 1357 ایران، ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیوم که آن هم متعلق به حبیب‌الله القانیان بود، به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شدند. وجه تسمیه‌ی ساختمان پلاسکو این است که آقای القانیان اصلا مالک کارخانه پلاسکو بود که ازجمله مصنوعاتش ظروف ملامین و پلاستیک بوده است.

www.jscenter.ir (اندیشکدة مطالعات یهود) ساختمان پلاسکو نماد یک دوران زرق و برق محسوب می‌شد.

حبیب‌الله القانیان ملقب به حاج‌حبیب، در سال 1291 خورشیدی در محله عودلاجان تهران، در خانواده‌ای یهودی چشم به جهان گشود. در سال 1316 خورشیدی، تجارت‌خانه‌ای در سرای حاج اسماعیل بازار با شراکت برادرانش تاسیس کرد و اقدام به واردات ساعت، پارچه، رادیو، ماشین خیاطی، چینی‌آلات و کالاهای دیگر از اروپا و آمریکا کرد.

پلاسکوکار چه تولیداتی داشت؟

ملامین، تزریق پلاستیک، تولید ظروف بادی و دکمه‌سازی، اکسترودر و کلندر و ورق‌سازی، ساخت محصولاتی با مواد پی‌وی‌سی، بادکنک‌سازی، فیلم (نایلون) و در واقع یک مجموعه کامل پلاستیک بود.

تولیدات شرکت پلاستیک کار؟

در پلاستیک‌کار علاوه بر شانه، پارچ تولید می‌کردند. زنبیل و انواع قطعات پلاستیک را تولید می‌کردند. گالش و دمپایی تولید می‌کردند. ملامین نداشتند. ملامین را اول القانیان آورد. بعد فرخ محبوبیان (فارس پلاستیک) بعد سیداحمد علوی (پارس پلاستیک) آقای سیداحمد علوی (مسلمان) و فرخ محبوبیان (کلیمی) بودند. فرخ محبوبیان اسفنج و فیلم و ملامین تولید می‌کرد.عزیز اله مقصودی یکی از فعالان باقی ماند.

او که در این سفر، صنعت پلاستیک را کشف کرده بود، برادرانش را متقاعد کرد که برای تولید پلاستیک در ایران کارخانه‌ای احداث کنند و در سال 1337 شرکت پلاستیک‌سازی پلاسکو را در تهران تاسیس کرد.

از سال 1300 تا 1334 سیاست استعماری خارجی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق دولت وابسته با رشد بخش خصوصی مخالفت می‌کرد.

سیاست‌های ملی از سال 1330 تا 1332 با برنامه‌های مبتنی بر بالا بردن توان تولیدی و خوداتکایی داخلی دنبال می‌شد. ولی این فرصت کوتاه برای پا گرفتن بخش خصوصی کافی نبود. نتیجه این دو سال، سال‌‌ها بعد از کودتای 1332 نمایان شد.

از نیمه دهه 40 تا سال 57 دوران رشد و شکوفایی بود. رژیم حاکم در آن سال‌ها همواره مفتخر بود که به معجزه اقتصادی و صنعتی دست یافته ولی صنایع داخلی در این دوره خود واجد نقاط ضعف وافری بودند.

رش صنعتی دوران 45 تا 57 از نظر اشتغال و بالا رفتن درآمد ملی و ورود فرهنگ صنعتی و مدیریت علمی مدرن به جامعه ایران، مفید و گامی به پیش بود ولی از نظر تامین  ارز خارجی به هیچ‌وجه واجد صفت ملی نبود و به دلیل وابستگی شدید صنایع مونتاژ و واردات کالای نیمه‌ساخته خارجی مصرف‌کننده ارز تلقی می‌شد.

صنایع پلاستیک در کنار صنایع بزرگی که در این دوران یکی‌یکی پا می‌گرفتند در کارخانه پلاسکوکار نمود یافت. جالب است که صاحبان پلاسکوکار بعد از انقلاب در ایران ماندند این در حالی بود که انقلاب که شد خیلی‌ها رفتند

حاجی‌برخوردار که اصالتا یزدی بود را پدر صنایع خانگی ایران لقب داده‌اند. او بنیانگذار کارخانه توشیبا در ایران بود و بسیاری از لوازم مدرن زندگی شهری در دهه 50 ازجمله تلویزیون نخستین‌بار توسط او و شرکت‌ پارس الکتریک به ایرانی‌ها معرفی شدند. هر چند پیش‌تر در سال 1330 تا 1340 همچنان آگهی‌ها در تشویق مردم برای زندگی‌ راحت‌تر و جالب‌تر تشویق می‌کنند.

آنچه بر سر کارخانه پلاسکوکار آمد برگی از تاریخ صنعت پلاستیک در ایران است. صنعت پلاستیک در ایران بعد از انقلاب همچنان به صورت کاملا خصوصی اداره می‌شود. واحدهای کوچک از چند ده عدد به چندهزار واحد رسیده است اما بعد از انقلاب هیچ کارخانه‌ پلاستیک‌سازی مثل پلاسکوکار بزرگ نشد. واحدهای بزرگ صنعت پلاستیک برای رشد سریع و گرفتن بازار در هم ادغام نشدند.

صنایع پلاستیک از زمان شکل‌گیری تاکنون بدون متولی دولتی بوده است. فرمانده و پدر دلسوزی نداشته که مسیر رشد را هموار سازد. استراتژی توسعه صنایع پلاستیک را در بلندمدت ترسیم کند. ایجاد ظرفیت‌های بسیار برای تولید انواع و اقسام محصولات پلاستیکی از همین‌روست. به‌رغم وجود بازارهای بزرگی چون عراق و افغانستان، کشورهای استقلال یافته از شوروی و در آینده نزدیک، سوریه، هیچ استراتژی درستی برای تصاحب این بازارها وجود ندارد.

برای دانستن شرایط شرکت پلاسکو قبل از ایجاد پلاسکوکار به گفت‌وگو با ایرج منصور بخت و مرتضی عرفانی نشسته‌ایم که قبل از پلاسکوکار در پلاسکو کار می‌کرده و مسوولیت داشته  اند

 یکسری از نخستین مصنوعات پلاستیک ساخت ایران را ضایعات اکریلیکی تشکیل می‌داد که متفقین به ویژه آمریکاییان برای تعویض یا تعمیر شیشه کابین خلبان هواپیماهای خود به ایران آوردند.

اکریلیک در آن زمان تازه کشف شده بود و چون در اثر ضربه متلاشی نمی‌شد به جای شیشه از آن در پوشش دادن پنجره‌های هواپیما استفاده می‌کردند و ما از ضایعات و کناره‌های همین ورق‌‌های اکریلیک اشیایی مثل قاب ساعت و جعبه جواهرات تولید می‌کردیم.

نهایتا در سال 42 کارخانه پلاستیک کار و پلاسکو در همین محل کنونی تحت عنوان پلاسکوکار بنیان گذاشته شد.

ساختمان پلاسکو  نماد دوران تجمل و گذار از دوران سنت به مدرنیته، عبور از حجره‌ها و دالان‌های تاریک به فروشگاه‌ها و پاساژهای رنگارنگ. ساختمان پلاسکو یک نماد بود، نماد آغاز دوران زرق و برق. بود

عزیز مقصودی از چهره‌های سرشناس صنعت پلاستیک ایران است. مردی که با تولید و صادرات ملامین افتخارات گوناگونی را کسب کرده است. ایشان از قبل از تشکیل کارخانه پلاسکوکار، نزد لئون سرحدیان و شرکای او کار می‌کرده. مقصودی از فعالان کارگری زمان شاه هم بود و به همین دلیل از پلاسکوکار جدا می‌شود. ما تا سال 1342 در پلاستیک‌کار، کارگری می‌کردیم. در شهرری بودیم. وقتی دو شرکت در هم ادغام شد، واحد شهرری کفش سانترل شد. و تمام کارگران به جاده قدیم کرج رفتند.(پلاسکوکار، سایپا فعلی) محصولات تولیدی پلاستیک کار زیاد نبود مثلا شانه تولید می‌کردند. همیشه این دو تیم (کلیمی و ارمنی= القانیان‌ها و سرحدیان و شرکا) با هم تضادهایی داشتند.

سال 1342 «پلاسکو» و «پلاستیک کار» ادغام شدند و ما به جاده کرج آمدیم .

1347 شرایط ایران، به بستری از سیاسی شدن پیش می‌رفت.

آقای ابراهیم توفیقی هم در قسمت تعمیرات پلاسکوکار کار می‌کرد. ما رقیب ابراهیم توفیقی شدیم. در کارخانه برای نمایندگی کارگران سه نفر انتخاب می‌شدند. پلاسکوکار 1200 کارگر داشت.

کمی کارم سبک‌تر شد و نیاز اقتصادی داشتم و بیشتر کار می‌کردم. سال 1347 سرپرست قالب‌سازی شدم.

آقایی به نام سورن مدیر بخش قالب‌سازی و فنی بود. آن زمان قالب‌هایی می‌ساختند که روی آن عکس شاه و فرح بود. روی ملامین گفتند این را باید به بازار برسانید. من کارشکنی می‌کردم. گزارش کردند.

همان زمان آقای رفیع اریه (کارخانه تولیدی تهران) پیغام فرستاد که بیا پیش ما کار کن. دستگاه‌هایی از انگلستان آورده بودند و پیغام داده بود شما بیا واحد ملامین را اینجا راه بیانداز.

گفتم من نمی‌توانم. گفتم تا زمانی که اینجا هستم نمی‌توانم. یک جور خیانت بود چون در این مجموعه کار یاد گرفته‌ام.

به واسطه حرف اریه و قول ایشان، سه راه آذری یک تراشکاری کوچک برای خودم راه انداختم. در همین زمان بود که به دلیل فعالیت‌های کارگری بالاخره توانستند خلعیت مرا از کارخانه پلاسکو کار صادر کنند. با خاطره بسیار بدی از پلاسکوکار اخراجم کردند.

گفت این بشقاب ملامین را بساز. یک بشقاب بود به نام 417. گفت این عکس هم می‌خواهم داخلش بزنی.

حالا در زمانی که حالت ورشکستگی داشتم. سفته‌ها برگشت خورده بود. فشار اقتصادی بسیار زیاد بود.

بالاجبار شب‌ها رو تاکسی کار و روزها هم تراشکاری می‌کردم. عکس خانه‌ خدا را به من داد. اریه به من گفت می‌خواهم این عکس را روی ملامین جوری بزنی که خوب بدرخشد.

من خوب فکر کردم دیدم قالب‌هایی که در پلاسکوکار ساختم و عکس شاه شهربانو رویش بود. حالا این عکس برازنده‌ این کار می‌شود. گفتم خدا را شکر آنجا که قالب را ساختم و اینجا این قالب را به من دادی. گفت چقدر می‌گیری. گفتم می‌سازم بعدا پول بدهید. پولی نداشتم، همه کار را نسیه انجام دادم.

از چه نظر. در جو انقلاب بودیم. از اولین کسانی بودم که از ایتالیا رفتم پاریس و بعد به نوفل لوشاتو. انقلابی نه ولی عشقم این بود که بدانم مسیر چیست با امام خمینی هم دیدار داشتم .

غزال ...شما با سه گروه بزرگ صنعتی کار کردید، سرحدیان، القانیان،‌اریه

بین این سه قطب پلاسکوکار قویتر بود و از همه به لحاظ حجم تولیدات بزرگ‌تر بود ولی اریه هم رشد قابل ملاحظه‌ای داشت. تولیدی تهران انواع فیلم و ملامین و... تولید می‌کرد. چون رقیب زیادی در بازار نبود کارخاجات بزرگ محصولات متنوعی تولید می‌کردند. می‌دیدند کار پلاستیک سود دارد، واحدهای متعدد در دل یک کارخانه تشکیل می‌دادند.

از اسامی فعالان پلاستیک قبل از انقلاب بگویید؟

ریشه صنعت پلاستیک از همین سه کارخانه بود. تمام ریشه‌ها از همان جاست. عبادی‌ها بودند،‌اقدامیان و...

آقای خسروی و کمیلیان فروشنده پلاسکوکار بودند. آقای خسروی در قید حیات هستند و آقای کمیلیان از دنیا رفته‌اند. آنها زرین ملامین را در سمنان راه انداختند .

دون تردید اولین کارخانه مدرن صنعت پلاستیک، پلاسکو کار بوده است. در ایران پلاسکوکار با نام حبیب القانیان و آن‌هایی که تجربه بیشتری دارند با نام برادران القانیان گره خورده اما آن‌ها فقط سهامدار نیمی از شرکت پلاسکوکار بوده‌‌اند و نیمی دیگر در اختیار لئون سرحدیان و شرکایش بوده است. )گفتگو حضوری با آقای مقصودی (

پلاسکوکار از پیوند شرکت پلاستیک‌کار و پلاسکو شکل گرفته است.و قالب سازی را من به دو قسمت تقسیم میکنم قبل از وارطانیان و بعد از وارطانیان ..همیشه آقای پهلوان میگفت اگر به وارطانیان قالب را بدهید و سفارش قالب سازی پول نیست سرمایه هست .امروزه هم از نظر کیفیت مهندس قمی  که محصول یزد گل را دارند با استانداردهای کیفیت خوب کار میکنند و رعایت میکنند.)(گفتگو با محمد بختیاری ()

در پژوهش میدانی و شفاهی که انجام گرفت با در نظر گرفتن تشابهات در پاسخ‌های دریافتی مبتنی بر سال تولد اشخاص  تمرکز کردم.

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *